148- سر جوانی عارفان در عین پیری

                                   یَقُوْلُوْنَ هَلْ بَعْدَ الثَّمَانِیْنَ مَلْعَبٌ       فَقُلْتُ وَهَلْ الثَّمَانِیْنَ مَلْعَبٌ   

حق تعالی صَبوَتی (کودکی) بخشد پیران را از فضل خویش که صِبیان (کودکان) از آن خبر ندارند. زیرا صبوت بدان سبب تازگی می آرد و بر می جهاند و می خنداند و آرزوی بازی می دهد که جهان را نو می بیند و ملول نشده است از جهان. این پیر، جهان را هم نو بیند؛ همچنان بازیش آرزو کند و بر جسته باشد و پوست و گوشت او بیفزاید.

                              لَقَدْ جَلّ خَطبُ الشَّیْب اِنْ کَانَ کُلَمّا      بَدَتْ شَیْبَةُ یَعْدُوْ مِنَ اللَّهْو مَرْکَبُ                 

پس جلالت پیری [کی] از جلالت حق، افزون باشد که بهار جلالت حق پیدا آید و خزان پیری بر آن غالب باشد و طبع خزانی خودرا نهلد؟

پس [کی] ضعف بهار فضل حق باشد که بهر ریختن دندانی خندۀ بهار حق کم شود و بهر سپید موئی سرسبزی فضل حق یاوه شود و بهر گریه باران خزانی، باغ حقایق منغض شود؟

شرح (استاد قمشه ای)

 - صَبوَتی بخشد پیران را ..: دوران کودکی را طراوت و شور و حالی است که نزد همگان مطلوب است. اما پیران طریقت را که طفلان عشقند احوال و اطواری است که هرچند در صورت به اطوار کودکان ماند، اما آن دو صورت را هزار فرسنگ فاصله است از آنجا که کودکان در غفلتند و عارفان ذکر و آگاهی.

در افسانه های یونان آمده است که چون اِروس الاهۀ عشق، ده ساله شد، تیر و کمان بدست گرفت و در آسمان به صید عاشقان پرداخت. اما هر چه زمان گذشت از مرتبۀ کودکی بیرون نیامد. مادرش، آفرودیت، که الاهۀ زیبایی بود او را نزد آپولو طبیب خدایان برد تا علت را جویا شود. آپولو گفت که این فرزند تا ابد کودک خواهد ماند و هیچگاه مرد نخواهد شد. رمز قصه در این است. عشق، فرزند زیبایی، پیوسته کودک است و عاشقان پیوسته جوان خواهند بود.

          آن شاهدی نیم که فردا شود عجوز؛          

          ما تا ابد جوان و دلارام و خوش قدیم.        (دیوان شمس)

و سر آنکه معشوق ازل و محبان او را صبی و شاهد پسر خوانده اند تشابه در همان اوصاف مطلوب در کودکان است:

                      دلبرم شاهد و طفل است و به بازی روزی      بکشد زارم و در شرع نباشد گنهش.

                                                                                                                      (حافط)

                              خرد ز پیری من کی حساب بر گیرد،     که باز با صنمی طفل عشق می بازم.

                                                                                                                      (حافط)

          تن مزن ای پسر خوش دم خوش کام بگو،            

          بهر آرام دلم نام دلارام بگو.

          چونکه رضوان بهشتی تو، صلائی در ده؛           

          چونکه پیغمبر عشقی، هله پیغام بگو.           (دیوان شمس)

در دو بیت اخیر به اقرب احتمال مورد خطاب شمس تبریزی است که برای مولانا پیام آور عشق، و حاجب دولتسرای یار بوده است.