• جهان هستی و انسان
  
• مقالات فیه ما فیه
  
• در باره فیه ما فیه
  
• زندگینامه مولانا
  
• صفحه اصلی
  

16- در بیان آنکه آدمی اصل است و همۀ علوم فرع

بهانه می آوری که من خودرا به کارهای عالی صرف می کنم، علوم فقه و حکمت و منطق و نجوم و طب و غیره تحصیل می کنم. آخر، این همه برای توست. اگر فقه است، برای آن است تا کسی از دست تو نان نرباید و جامه ات را نکند و تو را نکشد تا تو به سلامت باشی. و اگر نجوم است، احوال فلک و تأثیر آن در زمین، از ارزانی و گرانی، و امن و خوف، همه تعلق به احوال تو دارد، هم برای توست. و اگر ستاره است، از سعد و نحس، به طالع تو تعلق دارد، هم برای توست. چون تأمل کنی، اصل تو باشی و اینها همه فرع تو.

 چون فرع تورا چندین تفاضیل و عجایبها و احوالها و عالمهای بوالعجب بینهایت باشد، بنگر که تورا که اصلی چه احوال باشد. چون فرعهای تو را عروج و هبوط و سعد و نحس باشد، تو را که اصلی بنگر که چه عروج و هبوط در عالم ارواح و سعد و نحس و نفع و ضرر باشد که فلان روح آن خاصیت دارد و از او این آید، فلان کار را می شاید.

شرح (استاد قمشه ای)

- بهانه می آوری......: اشاره به آن است که حتی علوم و فنونی که نزد عامه مردمان شأن و مرتبه ای بلند دارد، اما نهایت آن اداره امور فانی دنیوی است و در جهت تکمیل روح باقی و وصول کمال اخروی به کار نمی آید و آدمی را از مرتبه حیوانی به مقام انسانی ارتقا نمی دهد، درس مدرسۀ آدم نیست و صرف عمر در این گونه علوم مانند استفادۀ بالش از کتاب و میخ از شمشیر خواهد بود:

                           هر آن کو جمله عمر خود را در این کرد        به هرزه صرف عمر نازنین کرد.    (گلشن راز)