177- تمثیل در تأثیر حدیث انبیا و اولیا

اگر کسی در وقت سخن گفتن ما می خسبد، آن خواب از غفلت نباشد، بلکه از امن باشد - همچنانکه کاروانی در راه صعب مخوف در تاریکی شب می رود و می رانند از بیم، تا نبادا که از دشمنان آفتی برسد. همین که آواز سگ یا خروس به گوش ایشان رسد و به ده آمدند، فارغ گشتند و پا کشیدند و خوش خفتند. در راه که هیچ آواز و غلغله نبود، از خوف خوابشان نمی آمد؛ و در ده به وجود امن، با آن همه غلغله سگان و خروش خروس، فارغ و خوش در خواب می شوند.

سخن ما نیز از آبادانی و امن می آید و حدیث انبیا و اولیاست. ارواح چون سخن آشنایان می شنوند، ایمن می شوند و از خوف خلاص می یابند؛ زیرا از این سخن بوی امید و دولت می آید. همچنانکه کسی در تاریکی شب با کاروانی همراه است؛ از غایت خوف هر لحطه می پندارد که حرامیان با کاروان  آمیخته شده اند، می خواهد تا سخن همراهان را بشنود و ایشان را به سخن بشناسد. چون سخن ایشان می شنود، ایمن می شود.

قُل یا مُحَمد اِقرأ، زیرا دات تو لطیف است، نطرها به او نمی رسند. چون سخن می گویی، در می یابند که تو آشنای ارواحی؛ ایمن می شوند و می آسایند. سخن بگو.

                                  کَفی بجسْمِیْ نُحُوْلاَ اَنَّنِی رَجُلٌ      لَوْلَا مُخَاطَبَتَی اِیّاکَ لَمْ تَرَنِي

در کشتزار جانورکی است که از غایت خردگی در نظر نمی آید، چون بانگ کند اورا می بینند بواسطۀ بانگ. یعنی خلایق در کشتزار دنیا مستغرقند و ذات تو از غایت لطف در نطر نمی آید، سخن بگو تا تو را بشناسند.

چون تو می خواهی جایی روی اول دل تو می رود و می بیند و بر احوال آن مطلع می شود، آنگه دل باز می گردد و بدن را می کشاند. اکنون این جمله خلایق  نسبت به اولیا و انبیا اجسامند، دل عالم ایشانند. اول ایشان به آن عالم سیر کردند و از بشریت و گوشت و پوست بیرون آمدند، و تحت و فوق آن عالم و این عالم را مطالعه کردند و قطع منازل کردند تا معلومشان شد که راه چون می باید رفتن. آنگه آمدند و خلایق را دعوت می کنند که بیایید بدان عالم اصلی، که این عالم خرابی است و سرای فانی است و ما جایی خوش یافتیم شما را خبر می کنیم. پس معلوم شد که دل من فی جمیع الاحوال، ملازم دلدارست و او را حاجت قطع منازل و خوف رهزن و پالان و استر نیست، تن مسکین است که مقید اینهاست.

                                 با دل گفتم که ای دل از نادانی،      محروم زخدمت کیی می دانی؟

                           دل گفت: مرا تخته غلط می خوانی؛      من لازم خدمتم تو سر گردانی.

شرح (استاد قمشه ای)

- از خوف خلاص می یابند: خلاصی از خوف در نطر مولانا وقتی میسر است که آدمی از منبع قدرت نامتناهی شود که ((لا تخف)): مترس.

                             ((لا تخافو)) از خدا نشنیده ای؛      پس چه خود را ایمن و خوش دیده ای!

                                                                                                                   (مثنوی)

                            از لعل تو گر یابم ((انگشتری زنهار))      صد ملک سلیمانم در زیر نگین باشد   

                                                                                                                   (حافظ)

زنهار (امان)

و سخن انبیا و اولیا که مژدۀ رحمت و سلام و امنیت است برای ارواح آشنا همان معنی ((لا تخف)) دارد.

                         آن پیک نامور، که رسید از دیار دوست،     آورد ((حرز جان)) ز خط مشکبار دوست.

                                                                                                                   (حافط)

حرز جان (حافظ روح و جان)

 - قُل یا مُحَمد اِقرأ: دو خطاب الاهی به پیامبر اکرم که ای محمد بگو و ای مخمد بخوان. خطاب اول چندین بار در قرآن تکرار شده و از جمله چهار سورۀ کوتاه آخر قرآن که به ((چهار قل)) معروف است با آن آغاز می شود، که اهل ظاهر برای دفع سحر و جادو و شکستن طلسمات و غیره بکار می برند و اهل دل طلسمات خیالی شیطان را با آن می شکنند.

(+) - و از بشریت و گوشت و پوست بیرون آمدند ...: این مضمون در مثنوی اینگونه آمده است:

                                     چون تو در قرآن حق بگریختی     با روان انبیا آمیختی

                                          هست قرآن حالهای انبیا      ماهیان بحر پاك كبریا

                                      ور بخوانی و نه ای قرآن پذیر     انبیا و اولیا را دیده گیر

                                   ور پذیرایی چو بر خوانی قصص     مرغ جانت تنگ آید در قفس

                                 مرغ كاو اندر قفس زندانی است     می نجوید رستن از نادانی است

                                    روحهایی كز قفسها رسته اند     انبیا و رهبر شایسته اند

                                           از برون آوازشان آید بدین     كه رَهِ رَستن ترا این است این

                              ما به دین رستیم زین تنگین قفس      غیر این ره نیست چارۀ این قفس

(+) - ((لا تخافو)) از خدا نشنیده ای؛      پس چه خود را ایمن و خوش دیده ای

این بیت اشاره ایست به آیۀ 30 سورۀ فضلت بدین مضمون:

             آنان که گفتند محققا پروردگار ما خدا[ی یکتا] است  

         و بر این ایمان پایدار ماندند فرشتگان بر آنها نازل شوند

         [و مژده دهند] که دیگر هیچ ترسی [از وقایع آینده]

         و حزن و اندوهی از گذشته خود ندارید

         و شما را به همان بهشتی که [انبیا] وعده دادند بشارت باد.