90- ظاهر آشنا باطن فریب

می فرمود که: تاج الدین قبایی را گفتند که این دانشمندان در میان ما می آیند و خلق را در راه دین بی اعتقاد می کنند.

گفت: نی ایشان می آیند میان ما و ما را بی اعتقاد می کنند. و الا ایشان حاشا که از ما باشند -  مثلا سگی را طوق زرین پوشانیدی، وی را با آن طوق سگ شکاری نخوانند. شکاریی معنیی است درو، خواه طوق زرین پوش و خواه پشمین - آن عالم به جبه و دستار نباشد. عالمی هنریست در ذات وی که اگر در قبا و عبا باشد تفاوت نکند.

چنانکه در زمان پیغمبر،صلی الله علیه و سلم، [منافقان ] قصد ره زنی دین می کردند و جامه نماز می پوشیدند تا مقلدی را در راه دین سست کنند، زیرا آن را نتوانند کردن تا خودرا از مسلمانان نسازند، و اگر نی فرنگی یا جهودی طعن دین کند و از وی کی شنوند؟ که:

فَوَيْلٌ لِّلْمُصَلِّينَ، الَّذِينَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ، الَّذِينَ هُمْ يُرَاؤُونَ، وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ (پس وای بر آن نمازگزاران، که دل از یاد خدا غافل دارند، همانان که [اگر طاعتی کنند] به ریا و خود نمایی کنند، زکات و احسان را از فقیران منع کنند - ماعون – 4 -7)

سخن کلی اینست آن نور داری، آدمیتی نداری. آدمیتی طلب کن. مقصود اینست، باقی دراز کشیدنست. سخن را چون بسیار آرایش می کنند، مقصود فراموش می شود.

شرح

- باقی دراز کشیدنست ...: این مضمون در مثنوی اینگونه آمده است:

                                 چونكه با معشوق گشتی همنشین        دفع كن دلالگان را بعد از این

                                   هر كه از طفلی گذشت و مرد شد        نامه و دلاله بر وی سرد شد

                                              نامه خواند از پی تعلیم را         حرف گوید از پی تفهیم را

                                     پیش بینایان خبر گفتن خطاست        كان دلیل غفلت و نقصان ماست

                                پیش بینا شد خموشی نفع ِ تو        بهر این آمد خطابِ "أنصتوا"

                                      گر بفرماید: بگو، بر گوی خَوش        لیك اندک گو، دراز اندر مكش

                                         ور بفرماید كه: اندر كش دراز        همچنان شرمین بگو، با امر ساز

- پیش بینا شد خموشی نفع ِ تو         بهر این آمد خطابِ "أنصتوا"

مصرع دوم بیت دوم اشاره ایست به آیۀ 204 سورۀ اعراف بدین مضمون:

چون قرآن قرائت شود همه گوش بدان فر دهید و سکوت کنید (تا حقایق و نصایح قرآن را فهم کنید) باشد که مشمول لطف و رخمت حق شوید.